تجارت آب‌مجازی ایران با کشورهای مستقل مشترک‌المنافع

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه اقتصاد انرژی، دانشکدۀ علوم اقتصاد و اداری، دانشگاه مازندران، شهر بابلسر، ایران

2 کارشناس‌ارشد علوم اقتصادی، گروه اقتصاد انرژی، دانشکدۀ علوم اقتصاد و اداری، دانشگاه مازندران، شهر بابلسر، ایران.

چکیده

با کاهش سرانۀ آب، کمیابی این منبع حیاتی تشدید شده و چگونگی توزیع جهانی آب نیز به بحران آب افزوده ‌است؛ ازاین‌رو مدیریت و تخصیص بهینۀ منابع آبی، به‌ویژه در بخش کشاورزی اهمیت دو چندان پیدا کرده است. پژوهش حاضر، تجارت خارجی آب‌مجازی کالاهای کشاورزی ایران با کشورهای مستقل مشترک‌المنافع  را در سال 1397 بررسی کرده است. برای این‌منظور، با به‌کارگیری روش‌تعادل‌جزئی، ابتدا نیاز آبی گیاهان محاسبه شده و سپس، با پردازش داده‌های تجارت متقابل ایران، آب‌مجازی تجسم‌یافته در جریان‌های تجاری و تراز تجاری ایران با کشورهای مذکور، اندازه‌گیری شده‌است. نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد که در سال 1397، ایران در تجارت محصولات کشاورزی با کشورهای مستقل مشترک المنافع، واردکنندۀ خالص آب‌مجازی بوده ‌است؛ ازطرف دیگر، مطالعۀ حاضر نشان می‌دهد، 70.5% از صادرات آب‌مجازی محصولات کشاورزی ایران به مجموعه کشورهای منتخب در سال 1397 ازطریق آب آبی صورت‌گرفته، درحالی‌که درهمین سال، 81.3% از آب تجسم‌یافته در واردات کشاورزی ایران از این منطقه مربوط به آب سبز بوده ‌است. این موضوع علاوه‌بر این‌که نشان‌دهندۀ ‌استفاده بی‌رویه از منابع آبی برای تولید و صادرات محصولات کشاورزی در ایران است، در صورت ادامه، می‌تواند منجر به کاهش ذخائر ملی منابع آب شیرین در ایران شود. باتوجه‌ به یافته‌های پژوهش‌‌‌‌ حاضر پیشنهاد می‌شود در تدوین راهبردهای کشاورزی و اسناد‌بالادستی، توجه ویژه‌ای به نیازهای آبی و تجارت آب‌مجازی صورت گیرد. هم‌چنین، توصیه می‌شود ضمن ارتقای بهره‌وری آب، ملاحظات فنی و اقتصادی لازم در تخصیص بهینۀ اجزای آب‌مجازی صورت گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Virtual Water Trade between Iran and CIS

نویسندگان [English]

  • Saeed Rasekhi 1
  • Maedeh Karimi 2
1 Professor, Department of Energy Economics, Faculty of Economics and Administrative Sciences, University of Mazandaran, Babolsar, Iran
2 MA in Economics, Department of Energy Economics, Faculty of Economics and Administrative Sciences, University of Mazandaran, Babolsar, Iran.
چکیده [English]

With decreasing per capita water, the scarcity of this vital resource has intensified and the world water misdistribution has worsened the water crisis. Therefore, the optimal management and allocation of water resources are become doubly important specially in the agriculture sector. In this framework, the present study has investigated the foreign trade of virtual water for the product groups of Iranian agriculture with the Commonwealth of Independent States (CIS) in 2018. For this purpose, using the partial equilibrium method, first the water requirement of plants are calculated and then, by processing the data of Iran’s bilateral trade, the volume of virtual water embodied in Iran’s trade flows and trade balance with the selected countries is measured and examined. The results of the present study show that Iran was net importers of virtual water in the trade of agricultural products with the CIS in 2018. On the other hand, the present study shows that 70.5 percent of virtual water of the agricultural export to the selected countries in 2018 was through the blue water, while in the same year, 81.3 percent of water embodied in the import from the region was related to the green water. This issue, in addition to indicating the improper use of water resources for the production and export of agricultural products in Iran, if continued, could lead to a reduction in national reserves of fresh water resources in Iran. According to the findings of the present study, it is suggested that special attention must be paid to the water needs and virtual water trade in the formulation of agricultural strategies and upstream policy documents. In addition to the promotion of water efficiency, it is also recommended that the necessary technical and economic considerations must be adopted in the optimal allocation of virtual water components.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Virtual Water
  • Foreign Trade
  • Iran
  • CIS

مراجع

- احسانی، مهرزاد؛ خالدی، هومن؛ و برقی، یاسر، (1387). مقدمه‌ای بر آب‌مجازی. تهران: نشر کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران.
- اردکانیان، رضا؛ و سهرابی، روح‌الله، (1385). «تجارت آب‌مجازی: ادبیات جهانی و کاربرد در ایران». دومین کنفرانس مدیریت منابع آب اصفهان، اصفهان.
- پوران، رقیه؛ راغفر، حسین؛ قاسمی، عبدالرسول؛ و بزازان، فاطمه؛ (1396). «محاسبه ارزش اقتصادی آب‌مجازی با رویکرد حداکثر‌سازی بهره‌وری آب آبیاری». فصلنامۀ مطالعات اقتصادی کاربردی ایران، 6(21): 212-189.
- حکمت‌نیا، مهران؛ حسینی، سید مهدی؛ و صفدری، مهدی، (1398). «مدیریت منابع آب کشاورزی استان سیستان‌وبلوچستان از دیدگاه آب‌مجازی». نشریۀ مهندسی آبیاری و آب ایران، 11(1): 149-137.
- دولت‌آبادی، نرگس‌خاتون؛ بنی‌حبیب، محمدابراهیم؛ روزبهانی، عباس؛ چتین، اونر، (1398). «ارزیابی شاخص راندمان ذخیرۀ آب در ایران و عراق در تجارت آب‌مجازی با ترکیه». اکوهیدرولوژی، 6(4): 1015-1027.
- راسخی، سعید؛ ساعدی، رویا؛ و حسینی، سید عباس؛ (1399). «ارزیابی تراز اقلام امتیازی توافق‌نامه ایجاد ترتیبات تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا». دوفصلنامه سیاست و روابط بین‌الملل، 4(7): 110-79.
- رفیع‌زاده، فرشته، (1394). «بررسی تأثیر فراوانی آب و زمین بر الگوی تجارت آب‌مجازی به‌کاررفته در محصولات کشاورزی: رویکرد بین کشوری». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد. گروه علوم اقتصادی گرایش محیط‌زیست، دانشکدۀ اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبایی.
- سازمان توسعۀ تجارت ایران (1401). گزارش اجمالی عملکرد تجارت خارجی ایران در سال 1400، تهران.
- صالح‌نیا، نرگس؛ و باستانی، مهدی، (1396). «بررسی راهبرد تجارت آب‌مجازی محصولات زراعی و باغی در ایران». نشریۀ آبیاری و زهکشی ایران، 11(5): 750-762.
- علیقلی‌نیا، توحید؛ رضایی، حسین؛ بهمنش، جواد؛ و منتظری، مجید، (1396). «مطالعه شاخص ردپای آب برای محصولات غالب مورد کشت در حوضه آبریز دریاچه ارومیه و ارتباط آن با مدیریت آبیاری». دانش آب‌وخاک, 27(4): 48-37.
- قادری‌حسین‌آباد، پروین، (1397). «آینده‌پژوهی تجارت آب‌مجازی ایران در افق 1409». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد. گروه علوم اقتصادی گرایش محیط‌زیست، دانشکدۀ اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبایی.
- کیانی قلعه‌سرد، سروش؛ مهدویان، سید محمدرضا؛ و نوربخش، مهدی، (1397). «بررسی وضعیت حال و آینده صادرات آب مجازی در محصولات کشاورزی ایران.» مجموعه مقالات هشتمین کنگره پیشگامان پیشرفت، شمارۀ 8: 349-339.
- مبارکی، مجتبی؛ و مبارکی، مرتضی. (2021). «بررسی ردپای آب، آب‌مجازی و بهره‌وری مصرف آب سه گروه از محصولات پاییزه و بهاره، سبزیجات (گوجه‌فرنگی و سیب‌زمینی)، صنعتی (چغندرقند) و علوفه‌ای (ذرت علوفه‌ای) در شهرستان اصفهان». فصلنامۀ علمی‌تخصصی مهندسی آب، 8(4): 95-108.
- مرکز پژوهش‌های مجلس، (1400). بررسی تحلیلی شرایط موجود و تبیین وضعیت آینده بحران آب در کشور، گزارش 18067.
- نجفی‌علمدارلو، حامد؛ ریاحی، فریبا؛ و وکیل‌پور، محمدحسن، (1395). «اثرات ممانعت از ورود گندم بر روی جریان تجارت آب‌مجازی». فصلنامه مطالعات اقتصادی کاربردی ایران، 5(20): 79-63.
- یحیی‌زاده برنطین، مهرناز؛ و بذرافشان، ام‌البنین. (2021). «ارزیابی تجارت آب‌مجازی و ارزش اقتصادی آب در پنبه‌ی فاریاب در ایران». پژوهش‌های پنبه ایران، 9(1): 125-142.
 
- Alamri, Y. & Reed, M., (2019). “Estimating virtual water trade in crops for saudi arabia”. American Journal of Water Resources, 7(1): 16-22.‏
- Aligholinia, T.; Rezaei, H.; Behmanesh, J. & Montaseri, M., (2017). “Water Footprint Index Study for dominant crops in Urmia lake basin and its relationship with irrigation management”. Water and Soil Science, 27(4): 37-48 (in Persian).
- Allen, R. G.; Pereira, L. S.; Raes, D. & Smith, M., (1998). “Crop evapotranspiration-Guidelines for computing crop water requirements-FAO Irrigation and drainage paper 56”. Fao, Rome, 300(9): D05109.
- Ansink, E., (2010). “Refuting two claims about virtual water trade”. Ecological Economics, 69: 2027-2032. 
- Ardakanian, R. & Sohrabi, R., (2006). Virtual water trade: global literature and application in Iran. The second Conference on Isfahan Water Resources Management. Isfahan (in Persian).
- Bellware, K., (2016). Global water shortage risk is worse than scientists thought. Huffington Post
- Caro, D.; Alessandrini, A.; Sporchia, F. & Borghesi, S., (2021). “Global virtual water trade of avocado”. Journal of Cleaner Production, 285: 124917.‏
- Damkjaer, S. & Taylor, R., (2017). “The measurement of water scarcity: Defining a meaningful indicator”. Ambio, 46(5): 513–531.
- Deng, J.; Li, C.; Wang, L.; Yu, S.; Zhang, X. & Wang, Z., (2021). “The impact of water scarcity on Chinese inter-provincial virtual water trade”. Sustainable Production and Consumption, 28: 1699-1707.
- Dolatabadi, N.; Bani Habib, M.; Rozbahani A. & Cetin, O., (2018). “Assessment of Water Saving Efficiency Index in Iran/Iraq through Virtual Water Trade with Turkey”.  Iranian Journal of Ecohydrology, 6(4): 1015- 1027 (in Persian).
- Ehsani, M.; Khalidi, H. & Barqi, Y., (2009). An introduction to virtual water, Iran's National Irrigation and Drainage Committee, Tehran (in Persian).
- Faramarzi, M. & Schulin, R., (2010). “Analysis of intra-country virtual water trade strategy to alleviate water scarcity in Iran”. Hydrology and Earth system sciences, 14(8): 1417-1433.
- Faramarzi, M. & Schulin, R., (2010). “Analysis of intra-country virtual water trade strategy to alleviate water scarcity in Iran”. Hydrology and Earth system sciences, 14(8): 1417-1433.
- Gandolfo, G., (2014). International Trade Theory and Policy, Springer. Krugman, P. R., and Obstfeld, M. (2009). International economics: Theory and policy. Boston: Pearson Addison-Wesley, Chicago.
- Hekmatnia, M.; Hosseini, S. & Safdari, M., (2020). “Water Resource Management of the Agricultural Sector in Sistan and Baluchestan Province: a Virtual Water Perspective”. Irrigation and Water Engineering, 11(1): 137-149 (in Persian).
- Hoekstra, A. & Chapagain, A., (2007). “Water footprints of nations: water use by people as a function of their consumption pattern”. Water Resource Management, 21(1): 35-48.
- Hoekstra, A. Y. & Mekonnen, M. M., (2012). “The water footprint of humanity”. Proceedings of the national academy of sciences, 109(9): 3232–3237.
- Hoekstra, A. Y.; Chapagain, A. K.; Mekonnen, M. M. & Aldaya, M. M., (2011). The water footprint assessment manual: Setting the global standard. Routledge.
- Iran Trade Promotion Organization (2022). Summary report of Iran's foreign trade performance in 2021. Tehran (in Persian).
- Kiani Qalasard, S.; Mahdavian, S. M. & Nurbakhsh, M., (2018). “Investigating the current and future situation of virtual water export in Iran's agricultural products”. Proceedings of the 8th Congress of Progress Pioneers, 349-339 (in Persian).
- Krugman, P. R. & Obstfeld, M., (2009). International economics: Theory and policy. Boston: Pearson Addison-Wesley, Chicago.
- Li, Y. P.; Wu, X. J.; Liu, J.; Huang, G. H.; Ding, Y. K.; Sun, J. & Zhang, H., (2021). “Identifying optimal virtual water management strategy for Kazakhstan: A factorial ecologically-extended input-output model”. Journal of Environmental Management, 297: 113-303.‏
- Madani, K., (2014). “Water management in Iran: what is causing the looming crisis?”. Journal of environmental studies and sciences, 4(4): 315-328.‏
- Madani, K.; AghaKouchak, A. & Mirchi, A., (2016). “Iran’s socio-economic drought: challenges of a water-bankrupt nation”. Iranian studies, 49(6): 997-1016.‏
- Majlis Research Center (2021). “Analytical review of the existing conditions and explanation of the future state of the water crisis in Iran”. Report 18067 (in Persian).
- Mirzavand, M. & Bagheri. R., (2020). “The water crisis in Iran: Development or destruction?”. World Water Policy, 6.1: 89-97.
- Mirzavand, M. and Bagheri. R. (2020). “The water crisis in Iran: Development or destruction?”. World Water Policy, 6.1: 89-97.
- Mobaraki, M. & Mobaraki, M., (2021). “Investigation of water footprint, virtual water and water use of three groups of autumn and spring products, vegetables (tomatoes and potatoes), industrial (sugar beet) and fodder (fodder corn) in Isfahan”. Water Engineering, 9(1): 89-102 (in Persian).
- Najafi Alamdarlo, H.; Riyahi, F. & Vakilpour, M., (2016). “Wheat self- sufficiency effects on the flow of virtual water trade in Iran”. Journal of Applied Economics Studies in Iran, 5(20): 63-79 (in Persian).
- Obuobie, E.; Gachanja, P. & Dorr, A., (2005). The Role of Green Water in food trade. Term paper for the Interdiciplinary Course, International Doctoral Studies Center of Development Research university of Bonn.
- Pouran, R.; Raghfar, H.; Ghasemi, A. & Bazazan, F., (2017). “Evaluating the economic value of virtual water with maximizing productivity of Irrigation water”. Journal of Applied Economics Studies in Iran, 6(21): 189-212 (in Persian).
- Qadri Hosseinabad, P., (2018). “Future research of Iran's virtual water trade in the horizon of 2030”. Master's thesis, Allameh Tabataba'i University (in Persian).
- Rafizadeh, F., (2015). “Investigating the effect of water and land abundance on the virtual water trade pattern used in agricultural products: an inter-country approach. Master thesis”. Allameh Tabataba'I University (in Persian).
- Rasekhi, S.; Saedi, R. & Hosseini, S., (2020). “Assessing the Concessions Balance of Interim Agreement Leading to Formation of a Free Trade Area between Iran and the Eurasian Economic Union”. Journal of Politics and International Relations, 4(7): 79-110 (in Persian).
- Saatsaz, M., (2020). “A historical investigation on water resources management in Iran”. Environment, Development and Sustainability, 22(3): 1749-1785.‏
- Salehnia, N. & Bastani, M., (2017). “Considering Virtual Water Trade Strategy of Crops and Horticultural Products in Iran”. Iranian Journal of Irrigation & Drainage, 11(5): 750-762 (in Persian).
- Vanek, J., (1968). “The Factor Proportions Theory: The n-factor Case”. Kyklos, 21(4): 749-756.
- Yahyazadeh Brentin, M. & Bazarafshan, U., (2021). “Evaluation of virtual water trade and economic value of water in Faryab cotton in Iran”. Iran Cotton Research, 9(1): 125-142 (in Persian). 
فصلنامه مطالعات اقتصادی کاربردی ایران
دوره 11، شماره 42
شهریور 1401
صفحه 109-134

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار