برآورد اقتصاد سایه و فرار مالیاتی با در نظر گرفتن عوامل رفتاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای اقتصاد دانشگاه لرستان

2 استادیار گروه اقتصاد دانشگاه لرستان

3 استادیار گروه اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

در بیشتر کشورهای درحال‌توسعه وجود فساد بالا و عدم اطمینان به وجود یک سیستم مالیاتی عادلانه باعث عدم تبعیت مالیاتی می‌گردد که ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. هدف اصلی این پژوهش برآورد اقتصاد سایه و فرار مالیاتی با در نظر گرفتن عوامل رفتاری طی دوره 94-1346 در اقتصاد ایران می‌باشد. برای این منظور در ابتدا مدل‌های مختلف برآورد شده و از بین آنها مدل نهایی با رویکرد علل چندگانه-آثار چندگانه (MIMIC) انتخاب می‌گردد. سپس با ‌استفاده ‌از اطلاعات جانبی و کالیبره‌کردن سری زمانی اندازه نسبی اقتصاد سایه و اندازه مطلق اقتصاد سایه و در نهایت فرار مالیاتی ناشی از آن محاسبه می‌شود. نتایج نشان می‌دهد که روحیه مالیاتی و بار مالیات بر واردات از علل اصلی پیدایش اقتصاد سایه هستند. بنابراین برعکس کشورهای توسعه‌یافته متغیر روحیه مالیاتی باعث افزایش اقتصاد سایه و فرار مالیاتی ناشی ‌از آن می‌شود که نشان‌دهنده عدم‌تبعیت مالیاتی در ایران می‌باشد. همچنین، افزایش حجم اقتصاد سایه بیشترین اثر را بر شاخص مخارج خانوار و شاخص مصرف انرژی دارد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Estimating Shadow Economy and Tax Evasion by Considering Behavioral Factors

نویسندگان [English]

  • masoumeh motallebi 1
  • mahammad alizadeh 2
  • sajjad faraji 3
1 Ph.D. Student of Economics, University of Lorestan
3 استادیار
چکیده [English]

The purpose of the study was to estimate the shadow economy and tax evasion considering behavioral factors during 1967-2015 in the Iranian economy. In doing so, different models were estimated at first, and the final model was selected with the multiple indicators-multiple causes (MIMIC) approach. Then using the side information and calibrating the time series, the relative size of the shadow economy and the absolute size of the shadow economy, and ultimately the tax evasion due to it are calculated. The results showed that the tax morale and import tax burden are among the main causes of the emergence of shadow economy. Hence, unlike developed countries, tax morale increases the shadow economy and tax evasion resulting from it, which reveals tax non-compliance in Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • shadow economy
  • tax evasion
  • behavioral factors
  • tax morale
  • MIMIC model
ابراهیمی دستگردی، فاطمه (1386). بررسی و اندازه‌گیری اقتصاد زیرزمینی و فرار مالیاتی در ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان.
ابونوری، اسمعیل و نیک‌پور، عبدالحامد (1393). «اثر شاخص‌های بار مالیاتی بر حجم اقتصاد پنهان در ایران»، فصلنامه پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، شماره 17، 90-75.
امین‌خاکی، علی‌رضا (1390)، برآورد فرار مالیاتی و عوامل تعیین‌کننده آن در اقتصاد ایران، رساله مدرک دکتری، دانشگاه مازندران.
رهبر، فرهاد و سلیمی، احسان (1394). «نقش انضباط مالی دولت و صندوق توسعه ملی در کاهش بیماری هلندی در اقتصاد ایران»، فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات اقتصاد کاربردی ایران، 14: 243-219.
زراء‌نژاد، منصور و ابراهیمی، صلاح (1392). «قاچاق کالا در ایران و رابطه آن با اقتصاد رسمی: آزمون علیت گرنجر (1386-1353)»، دو فصلنامه بررسی‌های حقوقی، 4: 50-13.
سالاری‌شهری، الهام (1389). بررسی رابطه بین اقتصاد زیرزمینی، نرخ مالیات و نرخ بهره در ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
صامتی، مجید؛ سامتی، مرتضی و دلائی میلان، علی (1388). «برآورد اقتصاد زیرزمینی در ایران به‌روش MIMIC»، مجله مطالعات اقتصاد بین‌الملل، 35: 114-89.
عرب‌مازار یزدی، علی (1380). اقتصاد سیاه در ایران، رساله مدرک دکتری، دانشگاه علامه طباطبایی.
علیزاده، هانیه و غفاری، فرهاد (1392). «برآورد اندازه اقتصاد زیرزمینی در ایران و بررسی عوامل مؤثر بر آن»، فصلنامه علوم اقتصادی، 25: 69-31.
فطرس، محمدحسن و دلائی میلان، علی (1395). «بررسی اقتصاد زیرزمینی و فرار مالیاتی در چارچوب مدل‌های تعادل عمومی پویای تصادفی (DSGE)»، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، 25: 80-61 .
کلانتری، خلیل (1392). مدل‌سازی معادلات ساختاری در تحقیقات اجتماعی-اقتصادی، چاپ دوم، ناشر: فرهنگ صبا.
مرادی، مهدی؛ رستمی، امین و تقی‌زاده، رضا (1392). «بررسی عوامل مؤثر بر فرار از پرداخت مالیات با تأکید بر عوامل فرهنگی»، پژوهشنامه مالیات، 18: 201-181.
هادیان، ابراهیم و تحویلی، علی (1392). «شناسایی عوامل مؤثر بر فرار مالیاتی در اقتصاد ایران»، فصلنامه برنامه و بودجه، 2: 58-39.
Abraham, M., Lorek, K., Richter, F., Wrede, M. (2016). Collusive tax evasion and social norms, International Tax Public Finance, Published online: 08 July 2016.
Allingham, M., A. Sandmo. (1972). “Income Tax Evasion: a Theoretical Analysis”, Journal of Public Economics, 1(3-4): 323-338.
B nabou, R., Tirole, J. (2006). “Incentives and Prosocial Behavior”, American Economic Review, 96: 1652-1678.
Dell’Ano, R. (2009). “Tax Evasion, Tax Morale and Policy Maker’s Effectiveness”, The Journal of Socio-Economics, 38: 988-997.
Dell’Ano, R., Antonio, M.G., Pardo, A.A. (2007), “Shadow Economy in three Different Mediterranean Countries: France, Spain and Greece. A MIMIC Approach”, Empirical Economics, 33: 51-84.
Frey, B.S., Weck-Hannemann, H. (1984). “The Hidden Economy as an Unobserved Variable”, European Economic Review, 26(1): 33-53.
Gemmel, N., Hasseldine, J. (2012). “The Tax Gap: a Methodological Review”, Advances in Taxation, 20: 203-231.
Georgiou, G.M. (2007). Measuring the Size of the Informal Economy: a Critical Review, Working Paper Series, Central Bank of Cyprus, Nicosia, 12.
Giles, D.E.A. (1999). “Modeling the Hidden Economy and the Tax-Gap in New Zealand”, Empirical Economics, 24: 627-640.
Giles, D.E.A., Tedds, L.M. (2002). Taxes and the Canadian Underground economy, Canadian Tax Paper, VOL. 106. Canadian Tax Foundation, Toronto.
Jackson, B., Milliron, V. (1986). “Tax Compliance Research: Findings, Problems, and Prospects”, Journal of Accounting Literature, 5: 125-165.
Lisi, G., Pugno, M. (2011). “Tax Morale, Entrepreneurship, and the Irregular Economy”, AUCO Czech Economic Review, 5: 116-131.
Mickiewicz, T., Rebmann, A., Sauka, A. (2012). To Pay or not to Pay: Entrepreneur’s Attitudes towards Tax Evasions (Summary), Frontiers of Entrepreneurship Research, 32, Article 10.
Mróz, B. (2002). Gospodarka Nieoficjalna w Systemie Ekonomicznym, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa, P. 20.
Mróz, B. (2012). “The Shadow Economy and Systemic Transformation: the Case of Poland, in Pickhardt, M. and Prinz, A. (Eds), Tax Evasion and the Shadow Economy”, Edvard Elgar, Cheltenham, 127-155.
Picur, R.D., Riahi_Belkaui, A. (2006). “The impact of bureaucracy, Corruption and tax compliance”, Review of Accounting and Finance, 5: 174-180.
Raczkowski, K. (2014). Intellectual capital management in tax administration and country’s economic growth determined by competitive taxation, in Raczkowski, K. and Sulkowski, L.(Eds), Tax Management and Tax Evasion, Peter Lang, Frankfurt, 45-61.
Richardson, G. (2006). “Determinants of Tax Evasion: a Cross-Country Investigation”, Journal of International Accounting, Auditing and Taxation, 15: 150-169.
Richardson, G. and Sawyer, A.J. (2001). “A Taxonomy of the Tax Compliance Literature: Further Findings, Problems and Prospects”, Australian Tax Forum, 16: 137-320.
Schneider, F. (2010). “The Influence of Public Institutions on the Shadow Economies: an Empirical Investigation for OECD Countries”, Review of Law and Economics, 441-468.
Schneider, F., Buehn, A. (2017). “Shadow Economy: Estimation Methods, Problems, Results and Open questions”, Open Access, Open Economics 2017, 1-29.
Schneider, F., Buehn, A., Montenegro, C. (2010). “New Estimates for the Shadow Economies All Over the World”, International Economic Journal, 24(4): 43-61.
Schneider, F., Eneste, D. H. (2000). “Shadow Economies: Size, Causes and Consequences”, Journal of Economic Literature, 38(1): 77-114.
Schneider, F., Raczkowski, K., Mróz, B. (2015). “Shadow Economy and Tax Evasion in the EU”, Journal of Money Laundering Control, 18: 34-51.
Schneider, F., Williams, C.C. (2013). The Shadow Economy, the Institute of Economic Affairs, London, 27-28.
Trugler, B. (2007). Tax Morale and Tax Compliance: a Theoretical and Empirical Analysis, Cheltenham, UK: Edward Elgar