بررسی الگوی مصرف غذا و عوامل اثرگذار بر آن در مناطق شهری ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه اقتصاد کشاورزی، مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی، تهران، ایران (نویسندۀ مسئول).

2 استادیار گروه اقتصاد کشاورزی، مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی، تهران، ایران.

10.22084/aes.2024.29340.3694

چکیده

شناخت وضعیت موجود مصرف غذا و تعیین‌کننده‌های آن نه‌تنها شرط لازم تدوین برنامه‌های آتی است، بلکه ضروری است این‌کار با هدف پایش و ارزیابی نتایج برنامه‌ها و اقدامات اجراشده تداوم‌یابد. با این رویکرد مطالعۀ حاضر به بررسی الگوی مصرف غذا و عوامل اثرگذار بر آن در مناطق شهری ایران در سال 1401 پرداخته است. جهت دستیابی به این اهداف با استفاده از اطلاعات هزینه-درآمد مرکز آمار ایران، ماتریس عملکرد تغذیه‌ای و نیز براساس طبقه‌بندی مرکز آمار ایران، اقلام مصرفی موجود در هزینه‌های خوراکی خانوارها در 10گروه طبقه‌بندی و محتوا و سهم کالری سبد تغذیه‌ای خانوارهای شهری برای گروه‌های موردنظر استخراج شد. در ادامه برای بررسی وضعیت الگوی مصرف مواد غذایی در مناطق شهری استان‌های کشور و شناسایی استان‌های دارای الگوی رفتاری مشابه، از روش خوشه‌بندی K-means استفاده شد و اطلس الگوی مصرف غذا برای مناطق شهری ایران ترسیم گردید. درنهایت نیز با استفاده از روش جورسازی عوامل اثرگذار بر مصرف غذا در مناطق شهری ایران شناسایی شد. براساس نتایج الگوی غذایی خانوارها در مناطق شهری ایران به‌طور عمده شامل انواع غلات است و این گروه کالایی نزدیک به 58% انرژی موردنیاز روزانه را تأمین می‌کند. این درحالی است که سهم مواد غذایی با ارزش غذایی بالا هم‌چون: گوشت قرمز و ماکیان، شیر، پنیر و تخم‌مرغ، ماهی‌ها و صدف‌داران و میوه و خشکبار به‌ترتیب تنها 5/6، 6/5، 4/0 و 7/4% است. براساس نتایج خوشه‌بندی نیز، درمجموع پنج نوع الگوی رفتاری شناسایی شد. بررسی الگوها نشان می‌دهد که مصرف مواد غذایی در مناطق شهری استان‌های مختلف کشور ناهمگون و ضمن برخورداری از تنوع زیاد با موقعیت جغرافیایی استان‌ها ارتباط چندانی ندارد؛ درنهایت نیز براساس نتایج روش جورسازی بُعد خانوار، سن سرپرست خانوار، سواد سرپرست خانوار، وضعیت اشتغال سرپرست خانوار، متوسط درآمد خانوار، متوسط یارانۀ دریافتی خانوار و تنوع غذایی متغیرهایی هستند که دلیل تفاوت مصرف مواد غذایی را در استان‌های مختلف کشور توضیح می‌دهند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Examining the Pattern of Food Consumption and its Influencing Factors in Urban Areas of Iran

نویسندگان [English]

  • Mehdi Shabanzadeh-Khoshrody 1
  • Ebrahim Javdan 2
  • Reza Heydari 2
1 Assistant Professor of Agricultural Economics, Agricultural Planning, Economics and Rural Development Research Institute (APERDRI), Tehran, Iran (Corresponding Author).
2 Assistant Professor of Agricultural Economics, Agricultural Planning, Economics and Rural Development Research Institute (APERDRI), Tehran, Iran
چکیده [English]

Food insecurity can overshadow vital values and even challenge the national security of countries. Therefore, in the effort to improve food security, it is necessary for the policy maker to manage this issue with a conscious approach and a systematic method. In this regard, knowing the current state of food consumption and its determinants is not only a necessary condition for preparing future programs, but it is necessary to continue this work with the aim of monitoring and evaluating the results of implemented programs and actions. With this approach, the present study investigated the pattern of food consumption and the factors affecting it in the urban areas of Iran in 2022. To attain these objectives, the cost-income data from the Iranian Statistics Center was utilized. Additionally, the nutritional performance matrix was employed, along with the classification system provided by the Iranian Statistics Center. To better comprehension regarding the food consumption in urban regions across the provinces of the country and to pinpoint provinces exhibiting comparable behavioral patterns, the K-means clustering technique was employed. Subsequently, a map illustrating the food consumption patterns in urban areas of Iran was designed. Finally, by using the matching method, factors affecting food consumption in urban areas of Iran were identified. According to the results, the current food pattern of households in the urban areas of Iran mainly includes all kinds of cereals and this product group provides nearly 58% of the daily energy requirement. According to the clustering results, a grand total of five distinct behavioral patterns were detected. Examining the patterns shows that the pattern of food consumption in the urban areas of different provinces of the country is heterogeneous and while having a lot of diversity, it has little relationship with the geographical location of the provinces. Finally, based on the results of the matching method the factors that explain the difference in food consumption between the province include the size of the household, the age of the head of the household, the literacy level of the head of the household, the employment status of the head of the household, the average daily income of the household, the average daily subsidy received by the household, and the food variety.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Food Consumption Pattern
  • Urban Areas
  • Economic-Demographic Factors
  • Clustering
  • Matching Method

مراجع

- احمدی جاوید، مهری؛ اکبری، احمد و ضیایی، محمد باقر، (1393). «بررسی الگوی مصرف کالاهای خوراکی خانوارهای شهری استان سیستان و بلوچستان با رویکرد امنیت غذایی». تحقیقات اقتصاد کشاورزی، 6(23): 158-143. DOR: 20.1001.1.20086407.1393.6.23.8.2
- آزمایش آسیابسری، مهیا؛ مطیع‌حق‌شناس، نادر؛ و رستمعلی­زاده، ولی­الله، (1402). «سیاست دولت‌ها‌ و تغییرات الگوی مصرف غذایی؛ مطالعه خانوارهای شهر رشت طی سال‌های 1384 تا 1399: نتایج یک تحلیل کیفی». فصلنامه راهبرد توسعه، 19­(2): 220-193. http://www.rahbord-mag.ir/Article/45379/FullText
- پاکروان، محمدرضا؛ حسینی، سیدصفدر؛ سلامی، حبیب الله؛ و یزدانی، سعید، (1394). «شناسایی عوامل مؤثر بر امنیت غذایی خانوارهای شهری و روستایی ایران». تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، 46(3): 408-395.  https://doi.org/10.22059/ijaedr.2015.55514
- حسینی، سیدصفدر؛ پاکروان چروده، محمدرضا؛ و سلامی، حبیب‌الله، (1395). «تأثیر اجرای سیاست هدفمندسازی یارانه‌ها بر امنیت غذایی در ایران». پژوهش‌های اقتصادی ایران، 21(67): 82-53. https://doi.org/10.22054/ijer.2016.7236
- رستمی، الهام؛ تقدیسی، محمدحسین؛ دهداری، طاهره؛ و شیرزاد، محبوبه، (1394). «بررسی الگوی مصرف مواد غذایی در خانوارهای مناطق روستائی منطقه فلارد شهرستان لردگان در سال 1394». مجله ره­آورد سلامت، 1(2): 36-25. https://rsj.iums.ac.ir/article-1-30-fa.html
- رفعتی، محسن؛ شعبان­زاده خوشرودی، مهدی؛ و جاودان، ابراهیم، (1400). «مصرف مواد مغذی، تنوع و امنیت غذایی در دهک‌های درآمدی استان تهران». اقتصاد و توسعه کشاورزی، 35(2): 160-147.  DOR: 20.1001.1.20084722.1400.35.2.4.6
- شعبان­زاده‌خوشرودی، مهدی؛ گیلان­پور، امید؛ جاودان، ابراهیم؛ و رفعتی، محسن، (1401). «تأثیر سیاست ارز ترجیحی بر مصرف مواد غذایی در مناطق شهری ایران». پژوهش­های اقتصادی (رشد و توسعه پایدار)، ۲۲­(۳)­: ۱۵۵-129.  DOR: 20.1001.1.17356768.1401.22.3.1.0
- شعبان­زاده خوشرودی، مهدی؛ جاودان، ابراهیم؛ و رفعتی، محسن، (1401). «ارزیابی وضعیت تنوع غذایی خانوارها و عوامل مؤثر بر آن در استان تهران». اقتصاد و توسعه کشاورزی، 36(1): 97-83.  DOR: 20.1001.1.20084722.1401.36.1.6.3
- شعبان­زاده خوشرودی، مهدی؛ و حسینی، سید صفدر؛ (1400). «بررسی عوامل موثر بر امنیت غذایی خانوارها در استان تهران». اقتصاد کشاورزی و توسعه، 29(3): 237-209. https://doi.org/10.30490/aead.2021.352428.1279
- شعبان­زاده خوشرودی، مهدی؛ و حسینی، سیدصفدر، (1400). «الگوی مصرف موادغذایی، دریافت مواد مغذی و امنیت غذایی در کلانشهر تهران». دوازدهمین کنفرانس تخصصی ملی اقتصاد کشاورزی، سنندج. https://conf.uok.ac.ir/_JiroConference/Files/Conference/54/Common/ContentPage/5.Axis1.pdf
- شهرکی، مهدی؛ و قادری، سیمین، (1400). «عوامل تعیین‌کننده مخارج سلامت خانوار زن سرپرست در مناطق شهری ایران». آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، ۹ (۲)­: ۱۴۴-133. https://doi.org/10.52547/ijhehp.9.2.133
- شیبانی، ملیحه؛ و کرباسی، علیرضا، (1399). «بررسی تغییرات الگوی مصرف مواد خوراکی خانوارهای روستایی خراسان‌رضوی». راهبردهای توسعه روستایی، 7(3): 252-239.  DOR: 20.1001.1.23832657.1399.7.3.1.2
- عبدی، فاطمه؛ عطاردی‌کاشانی، زهرا؛ میرمیران، پروین؛ و استکی، ترانه، (1394). «بررسی و مقایسه الگوی مصرف غذایی در ایران و جهان: یک مقاله مروری». مجله دانشگاه علوم پزشکی فسا، 5 (2): 167-159. http://dorl.net/dor/20.1001.1.22285105.2015.5.2.7.4
- فرشیدی، حسین؛ مدنی، عبدالحسین؛ عزتی­راد، رقیه؛ منتصری، مریم؛ رستمی قشمی، ایران؛ و اقبال‌افتخاری، سیده تسنیم، (1399). «الگوی مصرف ماهی در سفره غذایی خانوارهای استان هرمزگان». طب پیشگیری، 7(1): 31-24.  https://doi.org/10.29252/jpm.7.1.31
- مرکز آمار ایران. (1403). «داده­ها و اطلاعات آماری». www.amar.org.ir
- Abdi, F., Atardi Kashani, Z., Mirmiran, P. & Estaki, T., (2015). “Examining and comparison of food consumption pattern in Iran and the world: a review article”. Journal of Fasa University of Medical Sciences, 5(2): 159-167. http://dorl.net/dor/20.1001.1.22285105.2015.5.2.7.4 (In Persian)
- Adelaja, A. O., Nayga, R. M. & Lauderbach, T. C., (1997). “Income and racial differentials in selected nutrient intakes”. American Journal of Agricultural Economics, 79(5): 1452-1460. https://doi.org/10.2307/1244360
- Ahmadi Javid, M., Akbari, A. & Zeaei, M. B., (2014). “Pattern of Food Products Consumption in Urban Households of Sistan and Baluchistan Province with Emphasis on Food Security”. Agricultural Economics Research, 6(23): 143-158. (In Persian)
- Akerele, D., (2011). “Intra‐household food distribution patterns and calorie inadequacy in South‐Western Nigeria”. International journal of consumer studies, 35(5): 545-551. https://doi.org/10.1111/j.1470-6431.2010.00981.x
- Azmayesh Asiyabsari, M., Rostamalizadeh, V. & Moti H aghshenas, N., (2023). “The State Policies and Changes Of Food Consumption Patterns; The study of Households in Rasht City from 2005 - 2020: Results of a Qualitative Analysis”. Rahbord e Tousee, 193-220. (In Persian)
- Basiotis, P., Brown, M., Johnson, S. R. & Morgan, K. J., (1983). “Nutrient availability, food costs, and food stamps”. American Journal of Agricultural Economics, 65(4): 685-693. https://doi.org/10.2307/1240456
- Block, G. & Subar, A. F., (1992). “Estimates of nutrient intake from a food frequency questionnaire: the 1987 National Health Interview Survey”. Journal of the American Dietetic Association, 92(8): 969-977.
- Callus, N., (2020). “Generalized optimal matching methods for causal inference”. Journal of Machine Learning Research, 21(62): 1-54. https://doi.org/10.48550/arXiv.1612.08321
- Cenzer, I.; Boscardin, W. J. & Berger, K., (2020). “Performance of matching methods in studies of rare diseases: a simulation study”. Intractable & Rare Diseases Research, 9(2): 79-88.  https://doi.org/10.5582/irdr.2020.01016
- Dehejia, R. H. & Wahba, S., (1998). “Matching methods for estimating causal effects in non-experimental studies”. Working Paper 6829, National Bureau of Economic Research. https://doi.org/10.1080/01621459.1999.10473858
- Donzé, L. & Lai, P., (2011). “Propensity Score Matching and Genetic Matching: Monte Carlo Results”. In International Statistical Institute: Proceedings of the 58th World Statistical Congress, Dublin.
- Facina, V. B., Fonseca, R. D. R., da Conceição-Machado, M. E. P., Ribeiro-Silva, R. D. C., Dos Santos, S. M. C. & de Santana, M. L. P., (2023). “Association between Socioeconomic Factors, Food Insecurity, and Dietary Patterns of Adolescents: A Latent Class Analysis”. Nutrients, 15(20): 4344. https://doi.org/10.3390/nu15204344
- FAO, IFAD, Unicef, WFP & WHO., (2023). The state of food security and nutrition in the world 2023.
- FAO, IFAD, Unicef, WFP & WHO., (2023). The state of food security and nutrition in the world 2023.
- Farshidi, H., Madani, A., Ezati Rad, R., Montaseri, M., Rostami Qeshmi, I. & Iqbal Eftekhari, T., (2020). “Pattern of fish consumption in the food table of households in Hormozgan province”. J. Prevent Med., 7 (1): 24-31. http://dx.doi.org/10.29252/jpm.7.1.31 (In Persian)
- Gebre, G. G., (2012). “Determinants of food insecurity among households in Addis Ababa city, Ethiopia”. Interdisciplinary Description of Complex Systems: INDECS, 10(2),:159-173. https://doi.org/10.7906/indecs.10.2.9
- Grünberger, K., (2014). “Estimating food consumption patterns by reconciling food balance sheets and household budget surveys”. Rome: Food and Agriculture Organization of the United Nations. http://www.fao.org/3/a-i4315e.pdf
- Gu, S., Zhang, J., Wang, J., Wang, X. & Du, D., (2021). “Recent development of HS-GC-IMS technology in rapid and non-destructive detection of quality and contamination in agri-food products”. TrAC Trends in Analytical Chemistry, 144: 116435. https://doi.org/10.1016/j.trac.2021.116435
- Kai, L. & Prabhala, N. R., (2007). “Self-selection models in corporate finance”. Handbook of empirical corporate finance: 37-86. https://dx.doi.org/10.2139/ssrn.843105
- Liu, Y., (2022). “Analysis and prediction of college students’ mental health based on K-means clustering algorithm”. Applied Mathematics and Nonlinear Sciences, 7(1): 501-512. https://doi.org/10.2478/amns.2021.1.00099
- Luo, J., (2022). “Application of K-means Method Based on SPSS in Graphic Design Score Analysis”. In 2022 3rd International Conference on Big Data and Social Sciences (ICBDSS 2022) (pp. 453-459). Atlantis Press. https://doi.org/10.2991/978-94-6463-064-0_48
- McCarthy, U., Uysal, I., Melis, R.B., Mercier, S., Donnell, C.O. & Ktenioudaki, A., (2018). “Global food security–Issues, challenges and technological solutions, Trends in Food Science & Technology”. Trends in Food Science & Technology, 77: 11-20. https://doi.org/10.1016/j.tifs.2018.05.002
- Meade, B. & Thome, K., (2017). “International Food Security Assessment”. 2017-2027, Amber Waves, 1-14. https://doi.org/10.22004/ag.econ.264877
- Mekonnen, D. A., Trijsburg, L., Achterbosch, T., Brouwer, I. D., Kennedy, G., Linderhof, V., ... & Talsma, E. F. (2021). “Food consumption patterns, nutrient adequacy, and the food systems in Nigeria”. Agricultural and Food Economics, 9(1): 16. https://doi.org/10.1186/s40100-021-00188-2
- OECD/FAO. (2020). OECD-FAO agricultural outlook 2020–2029. Oecd.
- Oyenubi, A. & Wittenberg, M., (2021). “Does the choice of balance-measure matter under genetic matching?”. Empirical Economics, 61: 489-502. https://doi.org/10.1007/s00181-020-01873-9
- Rafati, M., Shabanzadeh-Khoshrody, M. & Javdan, E., (2021). “Nutrient Consumption, Diversity and Food Security of the Income deciles of Tehran Province”. Journal of Agricultural Economics and Development, 35(2): 147-160. https://doi.org/10.22067/jead.2021.69156.1019 (In Persian)
- Rostami, E., Taghdis, M. H., Dehdari, T. & Shirzad, M., (2015). “Exploring Household Food Consumption Patterns in Rural Areas of Felard in Lordegan in 2015”. Rahavard Salamat Journal, 1(2): 25-36. (In Persian)
- Sekhon, J. S. & Grieve, R., (2008). “A new non-parametric matching method for bias adjustment with applications to economic evaluations”. In: iHEA 2007 6th World Congress: Explorations in Health Economics Paper. https://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1138926
- Sekhon, J. S., (2011). “Multivariate and propensity score matching software with automated balance optimization: the matching package for R”. Journal of Statistical Software, Forthcoming. https://doi.org/10.18637/jss.v042.i07
- Shabanzadeh-Khoshrody, M., Gilanpour, O., Javdan, E. & rafaati M., (2022). “The Effect of Preferred Currency Subsidies Policy on Food Consumption in Urban Areas of Iran”. QJER, 22 (3): 129-155. (In Persian)
- Shahraki, M. & Ghaderi, S., (2021). “Socioeconomic factors determining fruit and vegetable consumption among urban households in Iran”. Journal of Research and Health, 7(4): 887-898. (In Persian)
- Smed, S., Jensen, J. D. & Denver, S., (2007). “Socio-economic characteristics and the effect of taxation as a health policy instrument”. Food Policy, 32(5-6): 624-639. https://doi.org/10.1016/j.foodpol.2007.03.002
- Statistical Center of Iran. (2023). Statistical data and information. www.amar.org.ir. (In Persian)
- Streeter, J. L., (2017). “Socioeconomic factors affecting food consumption and nutrition in China: Empirical evidence during the 1989–2009 period”. The Chinese Economy, 50(3): 168-192. https://doi.org/10.1080/10971475.2017.1297653
- UNICEF., (2020). The state of food security and nutrition in the world 2020.  
- Variyam, J. N., (2003). “Factors affecting the macronutrient intake of US adults”.  https://doi.org/10.22004/ag.econ.33572
- Weil, K., Coulibaly, I., Fuelbert, H., Herrmann, A., Millogo, R. M. & Danquah, I., (2023). “Dietary patterns and their socioeconomic factors of adherence among adults in urban Burkina Faso: a cross-sectional study”. Journal of Health, Population and Nutrition, 42(1): 107. https://doi.org/10.1186/s41043-023-00451-w
فصلنامه مطالعات اقتصادی کاربردی ایران
دوره 13، شماره 51
آذر 1403
صفحه 95-121

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار