ارزیابی مهم‌ترین عوامل مؤثر بر درآمد مالیات‌های مستقیم در اقتصاد ایران با رویکرد مدل‌های TVP-DMA و TVP- FAVAR

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه اقتصاد دانشگاه پیام نور تهران، ایران

2 استاد گروه اقتصاد دانشگاه تهران

3 دانشجوی دکتری علوم اقتصادی، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران

چکیده

با توجه به اهمیت مالیات‌ها در تأمین منابع مالی بودجه دولت و بهره‌برداری از آن در اجرای سیاست‌های مالی با هدف باز توزیع ثروت و درآمد و تخصیص بهینه منابع اقتصادی بین بخش‌های مختلف، شناسایی عوامل مهم مؤثر بر درآمدهای مالیاتی و بررسی نحوه تأثیرگذاری آن بیش‌ازپیش آشکار شده است. در این مطالعه ضمن بررسی عوامل مؤثر بر مالیات‌های مستقیم و مبانی نظری مربوط آن در اقتصاد ایران، انتخاب متغیرهای مهم و تأثیرگذار بر مالیات‌های مستقیم اقتصاد ایران در دوره زمانی سال‌های 1350 تا 1396 با استفاده از مدل‌های پویای TVP DMA موردتوجه بوده است. پس از انتخاب متغیرهای مهم مؤثر بر مالیات‌های مستقیم از طریق تخمین‌های صورت گرفته توسط مدل یادشده، توابع واکنش آنی یا عکس‌العمل ناشی از تغییرات این متغیرها و اثرات آن بر رشد مالیات‌های مستقیم در مقاطع زمانی یادشده با استفاده از مدل‌های TVP- FAVAR نیز بررسی شده است.
    نتایج حاصل از این تحقیق براساس خروجی مدل‌های TVP DMA و  TVP DMSنشان‌دهنده این است که در اقتصاد ایران متغیرهای درجه باز بودن اقتصاد، رشد بودجه عمرانی، تورم، متوسط نرخ مالیاتی و رشد درآمدهای حقیقی به ترتیب مهم‌ترین متغیرهای مؤثر بر رشد مالیات‌های مستقیم است. بررسی آثار ناشی از متغیرهای یادشده بر تحولات رشد مالیات‌های مستقیم در بازه زمانی موردبررسی نشان‌دهنده این است که درجه باز بودن اقتصاد، رشد بودجه عمرانی، متوسط نرخ مالیات در بخش مالیات‌های مستقیم و رشد درآمدهای حقیقی در اغلب سال‌ها تأثیر مثبت بر رشد مالیات‌های مستقیم داشته است. تأثیر تورم بر رشد مالیات‌های مستقیم در اقتصاد ایران در دوره زمانی یادشده در حال تغییر بوده و این تأثیر در برخی سال‌ها مثبت و در دوره‌های زمانی دیگر منفی بوده است؛ بنابراین و براساس نتایج مدل، نمی‌توان اظهار داشت که اثر تورم بر رشد مالیات‌های مستقیم در اقتصاد ایران مثبت است یا منفی چراکه همزمانی تورم با سایر تحولات اقتصادی (رشد، نرخ بیکاری و ...) و مالیاتی (معافیت‌ها، تغییر نرخ‌ها و ...) تعیین‌کننده اصلی مسیر تأثیرگذاری این متغیر بر رشد مالیات‌های مستقیم است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Evaluating the Most Important Factors Effecting Direct Taxes in Iranian Economy with TVP-DMA and TVP-FAVAR Models Approach

نویسندگان [English]

  • yeghaneh mosavijahromi 1
  • mohsen mehrara 2
  • Saeed Totonchi 3
1 Professor, Department of Economics, Payam-e-Noor University, Tehran, Iran
2 Professor, Department of Economics, University of Tehran
3 PhD student in Economics, Payam-e-Noor University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The importance of taxes in financing the state budget and exploiting it in the implementation of fiscal policies aimed at redistribution of wealth and income as well as optimal allocation of economic resources among different sectors has revealed more and more the need for identifying the key factors affecting the tax revenues and examining how they affect. In this study, while investigating the factors affecting the direct taxes and their related theoretical basics in the Iranian economy, selecting the important variables affecting the direct taxes of Iranian economy during the period 1972-2018 using dynamic TVP-DMA models was considered. After selecting the important variables affecting the direct taxes through the estimations made by the model, the instantaneous reaction functions or reactions resulting from the changes of these variables and their effects on the growth of the direct taxes in the aforementioned time periods using TVP-FAVAR models were also investigated. The results of this research based on the outputs of TVP-DMA and TVP-DMS models show that in Iranian economy, the variables of “openness degree of economy”, “growth of development budget”, “inflation”, “average tax rate”, and “real income growth” are respectively the most important variables affecting the growth of direct taxes. Examining the effects of these variables on the development of the direct taxes during the study period shows that the openness degree of economy, growth of development budget, average tax rate in the sector of direct taxes, and real income growth have had a positive effect on the growth of direct taxes over many years. The impact of inflation on the growth of the direct taxes in the Iranian economy has been changing over the period, and it has been positive for some years and negative for other periods. Therefore, based on the results of the model, the question of whether the impact of inflation on the growth of direct taxes in the Iranian economy is positive or negative cannot be answered, because the simultaneousness of the inflation and other economic (growth and unemployment rates, etc.) and tax developments (tax breaks, rate changes, etc.) is the main determinant of how this variable affects the growth of direct taxes

کلیدواژه‌ها [English]

  • Direct taxes
  • Iranian economy
  • TVP-DMA
  • TVP-FAVAR

مراجع

آمارهای سری زمانی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران (www.cbi.ir).
آمار منتشر شده در وبگاه رسمی سازمان توسعه تجارت ایران (www.tpo.ir)
آمار عملکرد مالی دولت در سال‌های مختلف خزانه داری کل کشور.
اطلاعات مندرج در وبگاه رسمی سازمان همکاری ها و توسعه اقتصادی (OECD) در سال 2015.
اقتداری، علی­محمد. (1378). «اقتصاد عمومی: کلیات و مسائل خرد و کلان». نشرمولوی. تهران.
پژویان، جمشید و درویشی، باقر. (1389). «اصلاحات ساختاری در نظام مالیاتی ایران»، پژوهشنامه مالیاتی، شماره 8، 10-18.
تمیزی، علیرضا. (1397). «بررسی عوامل تعیین‌کننده درآمدهای مالیاتی ایران، رویکرد اقتصادسنجی بیزینی»، فصلنامه اقتصاد مقداری (بررسی‌های اقتصادی سابق)، دوره 15، شماره 1، 244-225.
چمن، طیبه؛ مهاجری، پریسا و علی عرب‌مازار یزدی. (1396). بررسی تأثیر توسعه مالی بر فرار مالیاتی در ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.
خداویردی، احمد. (1380). «تحلیل اثر متغیرهای کلان اقتصادی بر درآمدهای مالیاتی با استفاده از تکنیک هم انباشتگی»، پژوهشنامه اقتصادی، دوره 1، شماره 1، 149-180.
دادگر، یداله؛ نظری، روح­اله و صیامی عراقی، ابراهیم. (1392). «دولت و مالیات بهینه در اقتصاد بخش عمومی و کارکرد دولت و مالیات در ایران»، فصلنامه مطالعات اقتصادی کاربردی در ایران، 2(5)، 29-1.
سپهردوست، حمید و فهیمه رجبی. (1393). بررسی اثر حکمرانی خوب بر درآمدهای مالیاتی کشورهای سند چشم‌انداز، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه بوعلی‌سینا همدان.
سپهردوست، حمید و باروتی، مهسا. (1395). «بررسی اثر تورمی تانزی بر عملکرد نظام مالیاتی ایران»، فصلنامه پژوهشهای اقتصادی ایران، سال بیست و دوم، شماره 72، 40-1.
سیدزارع، بهمن. (1380). تخمین بر فرار مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی در ایران و شناسایی عوامل مؤثر بر آن، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، مؤسسه‌ی عالی پژوهش در برنامه‌ریزی و توسعه، 18-10.
سیدنورانی، سید محمدرضا. (1388). فرار مالیاتی و رشد اقتصادی در ایران، دفتر مطالعات اقتصادی، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
شکیبایی، علیرضا و خراسانی، محمود. (1391). «بررسی تأثیر عوامل مؤثر بر عملکرد مالیاتی ایران با استفاده از داده‌های استانی 1388-1380»، فصلنامه راهبرد اقتصادی، 1(2)، 200-181.
صادقی، سید کمال. (1391). «بررسی تأثیر شاخص کنترل فساد اداری و اثربخشی دولت بردرآمدهای مالیاتی (مطالعه موردی کشورهای با درآمد سرانه متوسط و بالا)»، پژوهشنامه مالیات، 14(62)، 248-229.
ضیایی، زهرا، مهاجری، پریسا و نصیری‌اقدم، علی. (1396). «بررسی عوامل مؤثر بر قدرت مالیات‌ستانی دولت در کشورهای درحال‌توسعه با تأکید بر تشریک اطلاعات مؤدیان»، فصلنامه پژوهشنامه مالیات، جلد ۲۵ شماره ۳۴ ۱۴۱-۱۶۹.
عرب مازار و همکاران. (1388). برآورد ظرفیت مالیاتی کشور، دفتر مطالعات و تحقیقات مالیاتی.
عرب مازار، عباس و زایر، آیت. (1387). «برآورد ظرفیت بالقوه اقتصادی مالیات در ایران»، فصلنامهعلمی پژوهشیمالیات، دوره جدید، سال شانزدهم، شماره2، 26-5.
فلاحتی، علی؛ فتاحی، شهرام؛ عباسپور، سحر و نظیفی نایینی، مینو. (1389). «برآورد ظرفیت مالیاتی کشور با استفاده از شبکه‌های عصبی»، پژوهشنامه مالیات، دوره جدید، 7(56)، 123-103.
قانون مالیات‌های مستقیم مصوب سال 1394 و اصلاحات بعدی آن.
قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی جمهوری اسلامی ایران مصوب سال 1372.
کمیجانی، احمد و فریبا یحیایی، فهیم. (1370). «تحلیلی بر ترکیب مالیات‌ها و برآورد ظرفیت مالیاتی ایران»، مجله اقتصاد و مدیریت، دوره 3، شماره 1 (پیاپی 8 و 9)، 74-77.
گرایی‌نژاد، غلامرضا. چپردار، الهه. (1391). «بررسی عوامل مؤثر بر درآمدهای مالیاتی در ایران»، فصلنامه علوم اقتصادی، سال ششم، شماره بیستم، 92-70.
محمدی، مسعود؛ غفاری‌نژاد، امیرحسین و احمدی، سعیده. (1393). «بررسی تأثیر شاخص درک فساد بر درآمدهای مالیاتی به تفکیک پایه‌های مالیاتی در ایران»، فصلنامه اقتصاد کاربردی، سال 4، 52-44.
محمدی شیرکلایی، محمد زمان، جعفری صمیمی، احمد، کریمی پتانلار، سعید و طهرانچیان، امیرمنصور. (1395). «مطالعه تأثیر جهانی شدن بر ظرفیت و تلاش مالیاتی در کشورهای منتخب با رویکرد مدل رگرسیون داده های تابلویی آستانه‌ای (PSTR)»، فصلنامه اقتصاد کلان، شماره 22، 160-165.
موسوی جهرمی، یگانه و زایر، آیت (1387). «مقایسه عملکرد دو مدل تصمیم گیری با معیارهای چندگانه، مطالعه موردی: رتبه بندی استان های کشور براساس عوامل تأثیرگذار بر ظرفیت مالیاتی»، پژوهشنامه اقتصادی ویژه نامه طرح تحول اقتصادی. شماره 4 ، 18-22.
موسوی جهرمی، یگانه و زایر، آیت. (1387). «بررسی اثر کسری بودجه دولت بر مصرف و سرمایه‌گذاری در بخش خصوصی در ایران»، فصلنامه پژوهش های اقتصادی، سال هشتم، شماره سوم، 19-1.
Alm, J, Bahl, R, Murray, MN (1993). “Audit Selection and Income Tax Under reporting in The Tax Compliance Game”, Journal of Development Economics, 42, 1-33.
Ayenew, W. (2016). “Determinanats of Tax Revenue in Ethiopia (Johanson Co integration Approach)”. International Journal of Business, Economics and Management, Vol. 3(6), 69-84.
Blanthorne, C., Kaplan, S. (2008). “An Egocentric Model of the Relations among the Opportunity to Underreport, Social Norms, Ethical Beliefs, and Underreporting Behavior, Account”. Organizations Society, 33, 684-703.
Besley, T. & Persson, T. (2014). “Why Do Developing countries Tax So Little?”. Journal of Economic prespectives, Vol. 28, 99-120,
Bayer, R. C. & Sutter, M. (2008). “The Excess Burden of Tax Evasion an Experimental Detection–Concealment Contest”. European Economic Review, Vol 53, 527-543.
Bornhorst, F., Gupta, S. & Thornton, J. (2009). “Natural Resource Endowments and Domestic Revenue Effort”. European Journal of Political Economy, 25, 439-446.
Cranea, S. E., & Nourzad, F. (1986). “Inflation and Tax Evasion: An Empirical Analysis”. The Review of Economics and Statistics, 68(2), 217-223.
Chaudhry, I. S. & Munir, F. (2010). “Determinants of Low Tax Revenue in Pakistan”. Pakistan Journal of Social Sciences, Vol. 30, No. 2, 439-452.
Chan, CW., Troutman, CS., O’Bryan, D. (2000). “An Expanded Model of Taxpayer Compliance: Empirical Evidence from the United States and Hong Kong”, Journal of International Accounting Auditing and Taxation, 9, 83-103.
Fishlow, A., Friedman, J. (1994). “Tax Evasion, Inflation, and Stabilization”. Journal of Development Economics, 43(1), 23-105.
Gupta, A. (2007). Determinants of Tax Revenue Efforts in Developing Countries. IMF Working Paper.WP/07/184.
Koop, G., Leon-Gonzalez, R. and Strachan, R. (2009). “On the evolution of the monetary policy transmission mechanism”, Journal of Economic Dynamics and Control, 33, 997-1017.
Kaldor, N. (1966). Causes of the Slow Rate of Growth of the United Kingdom. Cambridge University Press.
Karagöz, K. (2013). “Determinants of Tax Revenue: Does Sectorial Composition Matter”, Journal of Finance, Accounting and Management, Vol. 4, No. 2, 50-63.
Gupta, A. (2007). Determinants of Tax Revenue Efforts in Developing Countries. IMF Working Paper.WP/07/184.
Jacobsen Kleven, H, (2014). Why Can Modern Governments Tax So Much? An Agency Model of Firms as Fiscal Intermediaries, London School of Economics, University of Copenhagen.
Leuthold, J. H. (1991). “Tax Shares in Developing Economies: A panel Study”. Journal of Development Economics, 35, 173-185.
Luky, A. (2003). “Estimate of estochastic Frontier tax potential: Can Indonesian local governments increase tax revenues under decentralization?”, Working Paper, NO: 02-19.
Mawejje, J. (2019). “The oil discovery in Uganda's Albertine region: local  xpectations, involvement, and impacts”. Extractive Industries and Socitey, Vol 6(1), 129-135.
Raftery, A., Karny, M. and Ettler, P. (2010). Online Prediction Under Model Uncertainty Via Dynamic Model Averaging: Application to a Cold Rolling.
Sen Gupta, A. (2007). Determinants of Tax Revenue Efforts in Developing Countries”, IMF working paper 07/184 (International Monetary Fund).
Stotsky, J. G. and Wolde M. A. (1997). Tax Effort in Sub-Saharan Africa. Working Paper 107: International Monetary Fund, Washington, DC.
Sharma, P. & Singh, J. (2015). “Determinants of Tax-Revenue In India: A Principal Component Analysis Approach”, International Journal of Economics and Business Research, Vol. 10, No. 1: 18-29.
Tabandeh, R. & Jusoh, M., Md., & Nor, N. G. & Shah Ziadi, M. A. (2012). “Estimating Factors Affecting Tax Evasion In Malaysia: A Neural Network Method Analysis”. Prosiding perker, 7(2), 1524-1535.
Teera, J. (2002). Tax Performance: A Comparative Study, Bath, UK: University of Bath, Economics working paper.
Tijerina-Guajardo, J.A. & J.A. Pagán. (2003). “Government Spending, Taxation, and Oil Revenues in Mexico”. Review of Development Economics, 7(1), 152-164.
Torgler, B., & Schneider, F. (2007). Shadow Economy, Tax Morale, Governance and Institutional Quality: A Panel Analysis. Department of Economics, Johannes Kepler University Linz, Austria.
فصلنامه مطالعات اقتصادی کاربردی ایران
دوره 9، شماره 34
مرداد 1399
صفحه 39-75

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار