ارایه جایگزین‌هایی برای جریمه‌ی تأخیر تأدیه در بانکداری بدون ربای ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه اقتصاد دانشگاه مفید قم

2 کارشناس ارشد پژوهشی، پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران

چکیده

یکی از نیازهای مهم و ضروری برای نظام بانکی دریافت به موقع وجوه از متقاضیان است؛ چراکه بانک‌ها بر اساس میزان و سررسید مطالبات خود اقدام به ایجاد تعهد برای خود می­نمایند. بدیهی است هر نوع اختلال در بازپرداخت اقساط تسهیلات، موجب ناتوانی در قبال سپرده­گذاران و چه‌بسا باعث بی­اعتباری و ورشکستگی مؤسسه و بانک، افزایش ذخایر احتیاطی، کاهش ظرفیت برای اعطای تسهیلات و وام و در نهایت کاهش بازدهی و ناکارآمدی بانک و مؤسسه می‌گردد. نظام بانکی برای اطمینان از وصول به موقع مطالبات، از روش‌های متعددی بهره می‌گیرد. یکی از مهمترین این روش‌ها  اخذ وجه التزام بر مبنای شرط ضمن عقد است. میزان مطالبات معوق و نواقص موجود در این روش ضرورت ارائه جایگزین برای جریمه‌ی تأخیر تأدیه در بانکداری بدون ربای ایران را گوشزد می‌نماید. مقاله پیش ‌رو درصدد است با استفاده از روش تحلیلی و توصیفی و با ملاحظه تجارب سایر کشورها و با استفتاء از مراجع معظم تقلید، به بررسی این فرضیه بپردازد که راهکار افزایش نرخ سود معاملات در ابتداء قرارداد و تخفیف جایزه خوش حسابی در صورت بازپرداخت به موقع مبالغ قرارداد جایگزین مناسبی برای جریمه‌ی دیرکرد بر مبنای وجه التزام عدم تأخیر تأدیه به‌عنوان شرط ضمن عقد می‌باشد. بر اساس معیارهای ارزیابی روش مطلوب که عبارتند از مشروعیت، کارایی مناسب، تفکیک بین عوامل تأخیر، ماهیت بازدارندگی و جبران خسارت، راهکار افزایش نرخ سود معاملات در ابتداء قرارداد می‌تواند به‌عنوان جایگزین روش موجود معرفی گردد. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

survey on solutions of replacement for delay payment penalty in Iranian banking

نویسندگان [English]

  • mohammad naghi nazarpour 1
  • fereshteh mollakarimi 2
  • leyla mehrabi 2
چکیده [English]

One of the essential requirements for the banking system is receiving timely payments from applicants because the banks to create their own commitment based on the amount and maturity of their claims. Certainly any disruption repayment facility cause an inability to return depositors, discredit and bankruptcy of banks and institutions, increasing prudential reserves, reducing the facility's capacity to grant loans and ultimately reduce banks and institutions efficiency.
Banking system use different ways to ensure timely receipt of claims. One important aspect of this method of obtaining commitment is based on the stipulation. Offering the replacement for delay penalty payment in Iranian banking are necessary because of amount of nonpayment Loan and existing deficiencies in this alternative.
The article is going ahead with the use of analytical and descriptive with the experiences of other countries and the questions from Figh Scholars to investigate this hypothesis that the strategy aims to increase the interest rate deals in the beginning of the contract and pay the discount while repayment is timely on contract funds is a good alternative for late penalties on late payments as a stipulation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • penalty clause
  • delayed payment penalty
  • financial Ta'zir
  • Msalaha
احمدوند، ولی‌الله (۱۳۸۳)، آثار و احکام شرط تعیین خسارت ناشی از تأخیر و عدم اجرای تعهد در حقوق ایران با مطالعه تطبیقی در حقوق انگلیس، شماره ۵۳: ۵-۳۲.
اصفهانى، سیدابوالحسن (1422 ق)، وسیلة النجاة، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره، اول، 470.
امیدی‌نژاد، محمد (1394)، گزارش عملکرد بانک‌های کشور در سال 1393، موسسه عالی آموزش بانکداری ایران، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
انصاری، علی (۱۳۹۰)، دریافت خسارت تأخیر تأدیه در قراردادهای بانکی با تکیه بر وضعیت بدهکار، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره ۴۲: ۱۶۱-۱۸۸.
انصاری، مرتضی (1415 ق)، کتاب المکاسب، قم، کنگره بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، اول.
آهنگران، محمدرسول و ملاکریمی، فرشته (1389)، بررسی فقهی و حقوقی وجه التزام بانکی، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره 40، 184: 194-20۴.
بروجردی، حسین (1429 ق)، جامع احادیث شیعه، تهران: فرهنگ سبز، اول.
تسخیری، محمدعلی (۱۳۸۲)، شرط کیفری مالی در بانکداری بدون ربا، فصلنامه فقه اهل‌بیت(ع)، شماره ۳۵:  ۶۳-۷۳.
حسین‌آبادی، امیر (۱۳۸۱)، بررسی وجه‌التزام مندرج در قرارداد، نشریه الهیات و حقوق، شماره ۶: ۴۷-۶۰.
حسینی­عاملی، محمدجواد (1419 ق)، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، قم: دفتر انتشارات اسلامی، اول، ج 11.
خلاصه تحولات اقتصادی کشور (1393)، اداره بررسی‌های اقتصادی، تهران: بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
رضوانی، مستوره (1391)، گفتگو با دکتر سیدعباس موسویان؛ جریمه‌ی دیرکرد علامت سؤالی در بانکداری اسلامی، تازه‌های اقتصاد، شماره 136.
شیخ صدوق، محمدبن‌علی (1413 ق)، من لا یحضره الفقیه، انتشارات اسلامی، قم: ج 2، 380.
عادل، مرتضی (۱۳۸۰)، توافق بر خسارت بر قراردادها، نشریه دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره ۵۳: ۷۷-۱۱۲.
قلیچ، وهاب (1389)، خسارت تأخیر تأدیه در بانکداری بدون ربا، تازه‌های اقتصاد، 61.
مصباحی­مقدم، غلامرضا و جلالی، حسن ( ۱۳۸۷)، کاوشی در حکم فقهی شرط‌های جزایی و تهدیدی در جریمه‌ی تأخیر در نظام بانکداری بدون ربا، مجله معارف اسلامی و حقوق، شماره ۲: ۵-۵۰.
معصومی‌نیا، غلامعلی (1385)، تخفیف مبلغ بدهی در دیون مدت‌دار در برابر کاهش مدت سررسید، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره 24: 142-143.
موسوی بجنوردی، سید محمد (۱۳۸۲)، مشروعیت خسارت تأخیر تأدیه، پژوهشنامه متین، شماره ۱۹: ۳-۲۲.
موسویان، سیدعباس (1392)، جریمه‌ی تأخیر تأدیه (فتاوی مراجع تقلید، قوانین و مقررات بانکی، مقالات علمی)، تهران: پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
موسویان، سیدعباس (۱۳۹۲)، خلأ قانونی مطالبه‌های غیرجاری در قانون عملیات بانکداری بدون ربا، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره ۵۲: ۴۷-۴۹.
موسوى بجنوردى، سید محمد (1401‍ ق)، قواعد فقهیه، تهران، مؤسسه عروج، سوم، ج 7.
موسویان، سید عباس (1385)، بررسی راهکارهای حل مشکل تأخیر تأدیه در بانکداری بدون ربا، مجله فقه و حقوق، شماره 8: 113 و ۱۱۹-۱۲۰.
Central bank of Bahrain Rulebook (2008); Specialised Activities, volum 5. 3.
GUO, N. (2007); Causes and solutions of non-performing loan in Chinese commercial banks. Chinese Business Review. Jun. 2007, Volume 6, No. 6. 6(6).
Haddad, A. (2013); Jordan Highlight 2013, working paper. You can find it on site Deloitte.com. http://www.bankrefah.blogfa.com/post-15.aspx
http://www.mashreqbank.com/uae/en/personal/service-charges/index.aspx
https://bankscope2.bvdep.com
Pra shanth, K. (2002); A comparative study of Non Performing Assets in india in the Global contex-similarities and dissimilarities, remedial measures. Indian Institute of Resolutions of Shariah Advisory Council of Bank Negara Malaysia (2011), Islamic Banking and Takaful Department, Central Bank of Malaysia. 10-25.
The Financial Stability and Payment System Report (2012); Bank Negara Malaysia, Central Bank of Malaysia. 82-85.
www.bbkonline.com/CustomerService/Feesandcharges.
www.dubaifaqs.com/banks-in-dubai.php.
www.iadb.org/en/idb-finance/.../faq-direct-lc-swaps,2631.html.
www.sbp.org.pk/ibd/faqs.asp.